Üç yaş böhranı uşağın həm beyin inkişafının sürətləndiyi, həm də “müstəqil olmaq” ehtiyacının ən parlaq şəkildə ortaya çıxdığı dövrdür. Bu mərhələ tez əsəb, inat, qışqırma, hər şeyə “yox” demə, yerə uzanma kimi davranışlarla müşahidə olunduğu üçün valideynlərdə çaşqınlıq və yorğunluq yaradır. Amma bu böhran əslində uşağın “mən artıq ayrı bir fərdəm” deməsinin ilk ciddi addımıdır. Bu dövrü düzgün qarşılayanda, uşaq həm emosional, həm də sosial olaraq çox sağlam inkişaf edir.
Üç yaş böhranında ən başlıca səbəb beynin ön hissəsinin – yəni özünü tənzimləmə, səbəb-nəticə düşüncəsi və impuls nəzarəti mərkəzinin – hələ tam formalaşmamasıdır. Uşaq istədiyi bir şey olmayanda ya da başa düşmədiyi bir vəziyyətlə qarşılaşanda beyin “stop” deyə bilmir və bədən emosional partlayışa keçir. Bu, xarakter problemi deyil, inkişaf mərhələsidir. Ona görə də valideynin reaksiyası uşağın gələcək emosional tənzimləmə bacarığını formalaşdırır.
Bu dövrdə doğru davranmağın ilk addımı uşağın hissini qəbul etməkdir. “Sən indi hirsləndin, çünki oyuncağın alınmadı, haqlısan, çətindir” kimi cümlələr uşağın içindəki emosional yükü azaldır və beynində sakitləşdirici təsir yaradır. Duyğusu qəbul edilən uşaq daha tez sakitləşir, çünki özünü anlaşılmış hiss edir. Hissləri rədd etmək – “bunda ağlayacaq nə var?”, “özünü aparma belə” – uşağın qəzəbini daha da artırır.
Seçim təklif etmək üç yaş böhranında möcüzə kimi işləyir. “Bu köynəyi yoxsa bu köynəyi geyinmək istəyirsən?”, “Oyuncağı indi yığaq yoxsa yeməkdən sonra?” kimi kiçik seçimlər uşaqda nəzarət hissi yaradır. Nəzarət hissi olduqda inat azalır. Çünki üç yaşlı uşaq müstəqilliyini sübut etmək istəyir, kiçik də olsa qərar vermək ona özünü güclü hiss etdirir.
Hər gün təkrar olunan dəqiq rutinlər bu yaş dövrünün ən yaxşı dayaq nöqtəsidir. Yemək, yatmaq, oyun və çölə çıxma saatlarının sabit olması uşağın beyninə təhlükəsizlik mesajı göndərir. Uşaq nə gözlədiyini bildikcə daha az həyəcanlanır, dolayısıyla daha az böhran yaşanır.
Qışqırma anında valideynin sakit qalması çox vacibdir. Uşağın qəzəbinə qəzəblə cavab verildikdə vəziyyət ikiqat böyüyür və uşaq öz emosiyasından qorxmağa başlayır. Valideyn sakit halda “Mən burdayam, hazırsan gəl qucaqlayım” mesajı verdikdə uşaq özünü daha güvənli hiss edir.
Məkan dəyişdirmək də effektiv üsuldur. Uşaq böyük böhrana giribsə, onu sakit, az stimullu bir yerə aparmaq – məsələn, divanın yanına, pəncərənin küncünə, sakit oyuncaqları olan kiçik bir sahəyə – beynin gərginliyini azaldır. Burada məqsəd cəza vermək deyil, uşağın özünü yenidən tənzimləməsinə dəstək olmaqdır.
Ən önəmlisi isə davranışı anlamaqdır: Üç yaş böhranı uşağın sizə qarşı etdiyi bir üsyan deyil, beyninin yetkinləşən, amma hələ tamamlanmamış hissələrinin səsidir. Hər böhran anı uşaq üçün yeni öyrənmə fürsətidir — necə sakitləşəcəyini, necə gözləyəcəyini, necə emosiyasını ifadə edəcəyini burada öyrənir.
Səbir, anlayış və ardıcıllıqla yanaşdıqda üç yaş böhranı keçici bir mərhələ olmaqdan çıxıb, uşağın emosional zəkanın fundamentini qoyan ən dəyərli inkişaf dövrlərindən birinə çevrilir. Bu dövrdə valideynin sakit, sevgi dolu və yönləndirici mövqeyi uşağın bütün gələcək illərinə güclü təsir edir.