Yalan danışmaq böyüklər üçün necə bir müdafiə mexanizmidirsə, uşaqlar üçün də elədir. Uşaq yalan danışanda biz çox vaxt “pis davranış” görürük, amma əslində o anda qarşımızda qorxmuş, özünü ifadə edə bilməyən bir uşaq dayanır.
🌱 Yalanın arxasında duran əsas səbəblər
1. Qorxu və cəza narahatlığı
Uşaq çox vaxt “doğru desəm, məni danlayacaqlar” deyə düşünür. Bu qorxu onu həqiqəti gizlətməyə yönəldir. Cəzanın yerinə sakit bir söhbət, uşağın dürüstlüyünü qiymətləndirmək, onunla güvən körpüsü qurmaq daha faydalıdır.
2. Valideyn gözləntilərinin ağırlığı
Bəzən uşaqlar “valideynim məndən bunu gözləyir, yoxsa məyus olar” düşüncəsi ilə yalan danışır. Uşaq üçün ən böyük motivasiya sevgidir, məyus etmə qorxusu isə bəzən sevgidən daha ağır gəlir.
3. Xəyal və reallıq arasındakı sərhədin zəifliyi
Kiçik yaşlı uşaqlar (xüsusilə 3–6 yaş arası) bəzən yalan danışmır, sadəcə təsəvvür gücləri reallığı qarışdırır. “Oyuncağım danışdı”, “pəncərədən bir mələk baxdı” kimi cümlələr, əslində xəyal dünyasının təbii hissəsidir.
4. Diqqət çəkmə istəyi
Bəzən uşaq duyğusal baxımdan diqqət görmürsə, hekayələr uyduraraq mərkəzdə olmağa çalışır. Bu cür “yalanlar” əslində bir “məni gör” çağırışıdır.
💬 Valideyn nə etməlidir?
🔸 Qəzəblənmə, maraqlan.
“Bu yalanı niyə dedi?” sualı əslində “uşağım nə hiss etdi ki, belə dedi?” kimi soruşulmalıdır.
🔸 Dürüstlüyü cəzalandırma.
Uşaq doğrunu dedikdə cəza alırsa, bir daha dürüst olmağa meyilli olmayacaq. Doğruluğu təşviq etmək, uşağın özünə güvənini artırır.
🔸 Özün nümunə ol.
Valideynin “kiçik yalanları” uşaqlar tərəfindən tez tutulur. “Telefonda deyim evdə deyiləm” kimi sadə cümlələr belə, uşağın yalanı “normal” saymasına səbəb ola bilər.
🔸 Güvən mühiti yarat.
Uşaq bilməlidir ki, həqiqəti desə də seviləcək. Yalnız bu hiss onun dürüstlük anlayışını formalaşdırır.
Uşağa yalan danışmağı qadağan etməklə yox, onunla güvənli əlaqə qurmaqla dürüst olmağı öyrədə bilərik. Həqiqət, qorxunun deyil, sevginin içində böyüyür.
Unutmayaq: hər yalanın arxasında eşidilməmiş bir ehtiyac dayanır.