Uşağınız qışqırır, qapını çırpır, oyuncaq atır və ya kiçik bir şeyə böyük reaksiya verir? Ətrafdan gələn ilk reaksiyalar çox tanışdır: “Nə qədər əsəbiləşir bu uşaq!”, “Çox tərbiyəsizdir!”, “Valideyn düzgün tərbiyə verməyib yəqin.” Amma gəlin bir az dərinə baxaq. Əsəbi davranış, əslində, uşaq psixologiyasının ən səssiz qışqırığı ola bilər.
Uşaqlar duyğularını bizim kimi ifadə edə bilmədikləri üçün bəzən davranışları ilə danışarlar. Onların “əsəbi” görünən reaksiyaları çox zaman anlaşılmaq üçün bir çağırışdır. Bu davranışların arxasında isə əslində qəzəbdən çox, qorxu, məyusluq, yorğunluq, diqqətə ehtiyac və ya sadəcə əlaqə axtarışı ola bilər.
Bir misal düşünək: Uşağınız evə gələndə çantasını atır, “mən yemək istəmirəm” deyə qışqırır, bəlkə də heç bir şeyə fikir vermədən öz otağına keçir. Bu anda ilk düşüncəniz onun tərbiyəsiz və nəzarətsiz olması ola bilər. Amma bu davranış bəlkə də məktəbdə yaşadığı bir təzyiqin, bir dost itkisinin, ya da sadəcə sizdən fiziki və emosional olaraq “yaxınlıq” istədiyinin göstəricisidir.
Əsas məsələ budur: davranış, problemin özü deyil – əlamətidir. Necə ki, baş ağrısı hansısa daxili narahatlığın siqnalıdır, uşaqda əsəb də bir ehtiyacın dilə gətirilmə formasıdır. “Qışqırmaq” – uşaq üçün “Məni eşidin!” deməyin başqa bir yoludur. Əgər valideyn olaraq bu mesajları oxumağı öyrənsək, uşaqla olan münasibətimiz kökündən dəyişə bilər.
Belə hallarda uşağınızı sakitləşdirməzdən əvvəl onunla emosional bir əlaqə qurmaq daha faydalıdır. “Sən indi çox əsəbisən. Səni başa düşürəm. Nə baş verdi?” demək, uşağın içindəki təlatümləri sakitləşdirə bilər. Əgər valideynlər uşağın duyğularını rədd edirsə (“Niyə belə eləyirsən axı? Düzgün davran!”), uşaq bu duyğuları içində saxlamağa və daha sərt şəkildə ifadə etməyə başlayacaq.
Ən əsəbi anlarda belə, uşağa “mən buradayam, səni başa düşmək istəyirəm” mesajını vermək, tərbiyədən daha çox təhlükəsizlik hissi yaradır. Uşaqlar özlərini güvəndə hiss etdikcə, duyğularını daha sağlam şəkildə ifadə etməyi öyrənirlər.
Unutmayaq ki, hər bir davranışın altında bir ehtiyac yatır. Əgər valideyn həmin ehtiyacı görə, dərk edə və uyğun şəkildə cavab verə bilsə, uşaqda əsəb deyil, emosional tənzimləmə bacarığı inkişaf edəcək.