Uşaqlar, xüsusilə də kiçik yaşlarda, duyğularını tam ifadə etməyi bacarmadıqları üçün qəzəb və hirs kimi emosiyaları sərt şəkildə göstərə bilirlər. Bu, valideynlər üçün çətin vəziyyət yaratsa da, əslində təbii və idarə edilə bilən bir prosesdir. Əsas məsələ, uşaqlara hirs və qəzəbi sağlam şəkildə ifadə etməyi öyrətməkdir.
1. Qəzəbin Normal Olduğunu Qəbul Edin
Uşaqların qəzəblənməsi və bu hissi ifadə etməsi tamamilə normaldır. Əsas məsələ, onların qəzəbi sağlam şəkildə yönləndirməsinə kömək etməkdir.
🟢 Nə edə bilərsiniz?
✔️ Uşağınıza hisslərini yaşamağın normal olduğunu izah edin. ("Hər kəs bəzən hirslənir, amma bunu sakitcə həll edə bilərik.")
✔️ Onun duyğularını dəyərsizləşdirməyin. ("Sakit ol!" demək əvəzinə, "Səni başa düşürəm, amma gəlin birlikdə həll yolu tapaq." deyə bilərsiniz.)
✔️ Öz duyğularınızı ifadə edərək ona nümunə olun. ("Mən də bəzən əsəbiləşirəm, amma dərin nəfəs alıb sakitləşməyə çalışıram.")
💡 Uşaq duyğularının qəbul edildiyini hiss etdikdə, onları daha rahat idarə etməyi öyrənir.
2. Qəzəb Anında Alternativ Davranışlar Öyrədin
Uşaq qəzəbləndikdə necə davranmalı olduğunu bilmədiyi üçün ani reaksiya verə bilər (qışqırmaq, ağlamaq, ətrafındakılara zərər vermək və s.). Bunun qarşısını almaq üçün alternativ üsullar öyrətmək vacibdir.
🟢 Nə edə bilərsiniz?
✔️ Dərin nəfəs alma texnikasını öyrədin. ("Hirsli olanda 3 dəfə dərin nəfəs al və ver.")
✔️ 10-a qədər sayma vərdişi yaradın. ("Əsəbiləşəndə 10-a qədər say, sonra danış.")
✔️ Hisslərini sözlərlə ifadə etməsini təşviq edin. ("Qışqırmaq əvəzinə, nə hiss etdiyini danış.")
✔️ Alternativ sakitləşmə üsulları göstərin. (Rəsm çəkmək, musiqi dinləmək, gəzmək və s.)
💡 Alternativ üsullar qəzəbi idarə etməyə kömək edir və uşağa sakitləşmə vərdişi qazandırır.
3. Qəzəbi Fiziki Zərər Vermədən Boşaltmağı Öyrədin
Bəzi uşaqlar qəzəbləndikdə ətrafındakı əşyalara və insanlara zərər verə bilirlər. Bunun qarşısını almaq üçün enerjisini düzgün istiqamətə yönəltmək lazımdır.
🟢 Nə edə bilərsiniz?
✔️ Yumşaq yastığa vurmaq və ya kağızı cırmaq kimi zərərsiz üsullar göstərin.
✔️ Qaçmaq, ip atlamaq və ya basketbol oynamaq kimi fiziki fəaliyyətlər təklif edin.
✔️ "Qəzəb qutusu" düzəldin – uşaq hirsləndikdə içindəki kağızlara hisslərini yaza və ya şəkil çəkə bilər.
💡 Qəzəbi idarə etmək öyrədilmədikdə, uşaq bunu neqativ yollarla göstərə bilər. Zərərsiz boşaltma üsulları ona kömək edəcək.
4. Qəzəbli Olanda Sakitləşdirici Mühit Yaradın
Uşaqlar qəzəbli olduqda daha da gərginlik yaratmaq əvəzinə, onların sakitləşməsinə kömək edəcək bir mühit qurmaq lazımdır.
🟢 Nə edə bilərsiniz?
✔️ Sakit danışın və ona dəstək olduğunuzu hiss etdirin.
✔️ Onu sakit bir yerə aparın və "sakit künc" yaradın (yumuşaq oyuncaqlar, rahat oturacaq və s. olan bir yer).
✔️ Hər qəzəb anında cəza vermək əvəzinə, vəziyyəti analiz edib düzgün həll yolu tapmağa çalışın.
💡 Uşağın sakitləşmək üçün özünə aid bir məkanı və strategiyası olarsa, qəzəbini daha tez nəzarət altına alacaq.
5. Qəzəbdən Sonra Danışın və Analiz Edin
Uşaq sakitləşdikdən sonra onunla baş verənləri müzakirə etmək və hisslərini düzgün başa düşməsinə kömək etmək vacibdir.
🟢 Nə edə bilərsiniz?
✔️ Sakit və anlayışlı şəkildə suallar verin. ("Nə səni bu qədər hirsləndirdi?", "Başqa necə reaksiya verə bilərdin?")
✔️ Hərəkətlərinin nəticələrini izah edin. ("Əgər qışqırmaq əvəzinə sakit danışsaydın, nə baş verərdi?")
✔️ Daha yaxşı alternativlər göstərərək onu təşviq edin. ("Sən bu dəfə sakit qalmağa çalışdın, bu çox yaxşıdır!")
💡 Uşaq qəzəbi analiz etməyi öyrəndikcə, gələcəkdə onu daha yaxşı idarə edə biləcək.
Nəticə
Qəzəb və hirs uşaqlar üçün təbii hisslərdir, lakin onları düzgün idarə etməyi öyrətmək vacibdir.
📌 Yadda saxlayın:
🔹 Qəzəbin normal olduğunu qəbul edin.
🔹 Alternativ sakitləşmə üsulları öyrədin.
🔹 Fiziki zərər vermədən hirsini boşaltmasına kömək edin.
🔹 Sakit və təhlükəsiz mühit yaradın.
🔹 Qəzəbdən sonra onunla danışın və vəziyyəti analiz edin.